La artikolo de S-ro Dombrovski en la No 3 de "Ruslanda Esperantisto" min iom mirigis. Estas tamen facile rimarki, ke la tuta artikolo estas kauzita de simpla malkomprenigho.

Mi ne volas nun multe paroli pri la esenco kaj celoj de la homaranismo, char tio chi postulus la skribadon de multaj kaj grandegaj volumoj, kiuj pli au malpli frue sendube estos verkitaj de diversaj homaranoj. La temo estas tiel ampleksa, ke kiom ajn multe mi parolus, mi ne klarigus ech la centonon de tio, kio devas esti klarigata. Tial mi lasas al aliaj personoj kaj aliaj tempoj la iom-post-ioman plenan klarigadon de la homaranismo kaj mi diros nur kelke da vortoj pri tiuj pure eksteraj malkomprenighoj, kiuj kauzis la artikolon de s-ro D.

1) Shajnas al mi, ke la chefa kauzo, kiu malamikigis s-ron D. kontrau la homaranismo, estas la malfelicha esprimo "spirita mallumo", kiun li legis en la dogmo 10. S-ro D. trovis, ke lau la opinio de la homaranoj la religiaj moroj enkondukas en la vivon "spiritan mallumon", kaj mi tute ne miras, ke tiu chi esprimo faris malagrablan efikon sur s-ron D. Sed se li estus leginta la dogmojn pli atente, li facile rimarkus, ke tiu chi malfelicha esprimo estas ... simpla preseraro! La homaranoj ne sole ne estas malamikoj de la religiaj moroj, sed kontraue, varmege ilin rekomendas (kompreneble, ili deziras perfektigi la morojn kaj purigi ilin de chio mensoga kaj hipokrita), ili trovas la ekzistadon de moroj tre grava kaj ili diras en siaj dogmoj ke la religiaj moroj havas la celon enporti en la vivon difinitan programon kaj spiritan varmon; sed en la rusa teksto de la dogmoj per eraro anstatau la vorto "tjeplotu" (= varmon) estis presita "tjemnotu" (= mallumon). Kia domagho, ke s-ro D. legis nur la rusan tekston kaj, rimarkante lau la senco, ke tie estas tre videble ia preseraro, ne enrigardis en la apude starantan tekston Esperantan!

2) Al s-ro D. shajnis, ke la homaranoj metas Hillelon pli alte ol Jesuon Kriston. Char s-ro D. estas ne sole sincera kaj profunde konvinkita kristano, sed ankau katolika pastro kaj profesoro de eklezia akademio, mi tute ne miras, ke tiu chi supozata intenco de la homaranoj faris sur lin malbonan impreson. Sed ... ankau tie chi estas ja simpla eraro, kiu certe neniam povus veni en la kapon de s-ro D., se li legus la dogmojn pli atente. La homaranoj ne havas ech la plej malgrandan intencon komparadi reciproke la valoron de diversaj religioj kaj de iliaj fondintoj; la ideo detronigi Jesuon Kriston por la kristanoj au Mozeon por la hebreoj au Mahometon por la mahometanoj k.t.p. kaj surtronigi anstatau ili Hillelon neniam ech por unu minuto venis en la kapon de iu homarano. Sian chefan religian principon la homaranoj nomis "hilelismo" ne por honori pli Hillelon ol Kriston au Mozeon, sed nur tial, ke la principo, kiu donis al la homaranoj la eblon krei ponton inter chiuj religioj, estis esprimita (kvankam sen ia speciala propaganda intenco) ghuste de Hillel. Se okaze tiu principo estus esprimita ne de Hillel, sed de ia tute sensignifa kaj senvalora persono, ni devus nomi tiun principon per la nomo de tiu persono, kaj tio chi tute ne signifus, ke ni metas tiun personon pli alte ol chiujn grandajn instruistojn de la homaro. Se ni devus fari tiun honoron al chiu ech plej senvalora homo, se li okaze estus autoro de la principo, tiom pli ni ja ne povas rifuzi tiun chi tute naturan honoron al Hillel, pri kiu s-ro D. kiel pastro instruita scias ja tre bone, ke li estis unu el la plej piaj kaj plej estimindaj religiaj saghuloj.

Se la homaranoj volus krei ian novan religion, ili sendube turnus sin ne al Hillel, sed al la diversaj fondintoj de religioj; sed la homaranoj ne havas ech la plej malgrandan intencon krei ian novan religion, ili volus nur fari ponton, kiu povus pace ligi inter si chiujn religiojn ekzistantajn kaj poste iom-post-iom kunfandi ilin reciproke. Ke Kristo revis pri frateco de la homaro, neniu el ni dubas; sed pri tio sama revis ankau la fondintoj de aliaj religioj. Se Kristo kaj la aliaj grandaj instruintoj de la homaro nun vivus kune, ili certe facile interkonsentus inter si, ili certe la "efektivajn postulojn de Dio" metus pli alten ol chiujn diferencajn formajhojn, kaj ni havus nun ne multajn religiojn, sed unu chiuhoman religion. Sed la fondintoj ja nun ne vivas, restis nur la "religioj", kiuj portas iliajn nomojn; kvankam chiuj ekzistantaj religioj parolas pri kunfandigho de la homaro, ne sole neniu el ili donis ian rimedon, por tion chi atingi, sed kontraue, chiu el ili rekte malhelpas tiun chi kunfandighon: chiu el la religioj ja diras, ke ghi estas donita tuta de Dio, sekve tute konsekvence chiu religio devas rigardi chiujn alireligiulojn kiel pekantojn kontrau la ordonoj de Dio, kaj la akcepton de iaj aliaj religiaj formoj krom ghiaj ghi devas rigardi kiel krimon kontrau Dio. Kiamaniere do farighos la kunfandigho de la homaro? S-ro D. respondos kredeble: "chiuj homoj akceptu la religion katolikan, kaj tiam la homaro kunfandighos" ... Sed tiel same diras ja pri sia religio ankau la kredantoj de chiuj aliaj religioj. Kiel do agi?

La homaranoj havas nenian intencon esploradi la komparan valoron de chiuj religioj, char tio chi estus afero tute sencela. Kiel ajn alte tiu au alia religio starus, la mondo neniam akceptos ghin memvole (kaj por propagando per glavo au per regaj ordonoj pasis jam la tempo), char che kredantoj tion chi malpermesas la blinda kredo kaj che nekredantoj tion chi malpermesas genta au partia ambicio. Por ke chiu homo povu rigardi homon de alia religio ne kiel "malamikon de Dio" kaj por ke la homaro povu iam kunfandighi, ekzistas nur unu rimedo, nome la sekvanta: ke la homoj, ne rompante sian gentan religion kaj ne disputante pri la kompara valoro de la religioj, akceptu la sekvantan dogmon, kiun chiu pensanta homo povas akcepti kun pura konscienco: "ordono de Dio mem estas nur tio, kio estas enskribita en la koro de chiu homo kaj kio tial estas komuna al chiuj religioj, — chio alia en la religioj estas nur ordonoj de homoj, sekve sen peko kontrau Dio chiuj religiaj eksterajhoj povas esti malsamaj che diversaj gentoj kaj povas shanghighi kaj kunfandighi per reciproka interkonsento de la homoj". Kiam tiu chi dogmo estos akceptita, tiam la eternaj religiaj muroj inter la homoj falos kaj la kunfandigho de la homaro farighos afero plenumebla.

Sed la diritan dogmon, kiu prezentus la tutan religian fundamenton, la tutan religian esencon de la homaranismo, ni trovas en formo konforme esprimita nek che Kristo, nek che Mozeo, nek che iu alia,—ni trovas ghin nur che Hillel. Jen kial nia ideo ricevis la nomon "Hilelismo".

(Hillel diris al unu idolano. "La tuta esenco de nia religio estas la legho: "agu kun aliaj, kiel vi volas, ke oni agu kun vi; chio alia estas nur komentarioj").

Mi parolis tiel multe pri Hillel nur por montri, ke la homaranoj estis tute pravaj, kiam ili sian ideon komence nomis "Hilelismo", sed en efektiveco la tuta argumentado estas superflua, char grava estas ja ne la nomo, sed la esenco de la afero, kaj cetere nun, por tushi nenies gentan au eklezian ambicion, la homaranoj jam mem, kiel oni scias, forigis la nomon "hilelismo" kaj anstatauigis ghin per la absolute sengenta, seneklezia kaj senpersona nomo "homaranismo".

3) S-ro D. diras, ke nia ideo ne estas nova! Se li iam ekscios la historion de la ideo homaranisma, li kun miro ekscios, ke en la dauro de tre multaj jaroj la iniciatoroj devis malfacile bataladi kun si mem, konstante serchadi, esploradi kaj shanghadi, antau ol tra la multegaj kaj plej diversaj komplikitaj dogmoj, kiujn instruas la mondo kaj niaj kutimoj, ili venis al tiuj dogmoj, kiujn instruas la absoluta justeco kaj logiko kaj kiuj aperas nun al s-ro D. tiel malnovaj kaj chiukonataj! .. Sed tiu chi historio ja neniun povas interesi, kaj tial ni diras sole: jes, ni scias, ke nia ideo ne estas nova; sed ghuste tio chi estas ja nia forto; ghuste tiu fakto, ke pri nia ideo chiam revis kaj revas la plej bonaj homoj en chiuj tempoj kaj en chiuj lokoj de la tero, tio chi ja devas montri la plej konvinke, ke nia ideo ne estas arbitre elpensita de iaj apartaj utopiistoj, ke ghi estas perfekte bona, absolute necesa, ke la celado al ghi estas la devo de chiu homo. Vi diras, ke pri tiu chi ideo jam antau ni paroladis chiam la veraj religiuloj, la humanistoj, la framasonoj k.t.p... Jes, sed la diferenco inter ili kaj ni estas tio, ke ili parolas kaj revas pri la frateco de la homaro kaj ni celas ghin praktike efektivigi; chiu vera religiulo, humanisto au framasono, kiu el la anaro de la parolantoj kaj revantoj transiras al la anaro de la efektivigantoj, farighas per tio "homarano".

4) "Ili ne malkuraghis ankau proponi ech tute nekompreneblajn barbarajn terminojn de "Peterburgregno", de "Varsovilando" — diras s-ro D. Mi konfesas, ke mi ne komprenas, per kio la diritaj terminoj estas tiel nekompreneblaj kaj barbaraj, kaj shajnas al mi, ke se s-ro D. sin mem demandos, li devos konfesi, ke la tuta kulpo de tiuj terminoj konsistas nur en tio, ke ili estas "novaj" kaj niaj oreloj ankorau ne alkutimighis al ili; sed chu chio, kio ghis nun ne estis uzata, estas nepre barbara? Ni tamen blinde kredu, ke la diritaj terminoj estas terure barbaraj kaj ilia proponado estis "nemalkuragho" de la flanko de la homaranoj, — kaj ni demandu: en kio konsistas ilia barbareco? Chu en la formo de la vortoj? tiam ni devas ja memori, ke neniu malpermesas al la homaranoj anstatauigi tiujn vortojn per aliaj, pli agrablaj, se tiaj trovighos. Chu en la principo de la vortoj, kiu konsistas en tio, ke lando ne devas porti la nomon de ia gento? Sed s-ro D. ja scias, ke la nomado de lando per la nomo de ia gento chiam kondukas al tio ke la dirita gento rigardas sin kiel mastrojn de la lando kaj chiujn, kiuj ne apartenas al tiu gento, ili rigardas kiel fremdulojn, kiuj estas nur tolerataj, manghas la panon de tiu gento kaj devas servi al la interesoj de tiu gento. Chu tio chi estas justa? Se mi naskighis en tiu chi lando, se tie chi vivis kaj laboris miaj gepatroj, se tie chi sin trovas la tomboj de miaj avoj kaj praavoj, se chiuj atomoj de mia korpo konsistas el produktajhoj de tiu chi lando, — chu estas juste, ke oni min nomu fremdulo en mia patrujo, ke oni min nomu homo sen patrujo nur tial, ke mi konfesas alian religion au parolas alian lingvon ol la gento, kiu en mia lando prezentas la plimulton? Chu oni povas nei, ke lau la leghoj de la vera moralo chiuj homoj havas egalajn rajtojn pri la lando de ilia naskigho tiel same, kiel chiuj infanoj havas egalajn rajtojn pri sia patrino, kaj chia alia parolado estas barbarajho, kiu nin ne indignigas nur tial, ke ni ne pensas pri tio chi?

Se ekzemple iu franco au hispano ne komprenus la principon de la sengenteco de la tero, mi ne mirus: ili tiel kutimighis vidi chirkau si chiam nur samgentanojn, audi nur unu lingvon, ke estus tute pardoneble, se ili profunde kredus, ke lando kaj lingvo kaj religio estas identaj; sed kiu loghas en lando, en kiu kolizioj de gentoj estas renkontataj sur chiu pasho, tiu ne povas dubi pri la sole vera principo de la intergenta moralo.

Kaj se ni ech ne volas jam pensi pri moralo kaj justeco absoluta, al kiu ni ankorau ne alkutimighis kaj kiu tial sonas en niaj oreloj nekompreneble kaj barbare, se ni volas chion jughi nur lau niaj kutimoj, tiam ni ja ankau devas ellabori en ni respondon al la sekvanta demando: se chiu loko de la tero devas aparteni al unu gento, tiam al kiu gento ghi devas aparteni? Chu al tiu gento, kiu antaue posedis la landon? en tia okazo cent milionoj da kulturaj amerikanoj estas fremduloj en sia hejmo, homoj sen patrujo, char ankorau antau kelkaj jarcentoj iliaj prapatroj loghis ne en Ameriko. Chu al tiu gento, kiu nun posedas la landon? en tia okazo 20 milionoj da poloj kaj multaj milionoj da aliaj popoloj estas homoj sen patrujo char ili havas en sia posedo neniun landon. Chu al tiu gento, kiu en la dirita loko prezentas la plimulton? en tia okazo en chiuj gubernioj de la okcidenta Rusujo chiuj urboj (krom Varsovio) devas aparteni al la hebreoj, kaj chiuj nehebreoj devas esti rigardataj tie kiel fremduloj, kiel homoj sen patrujo. Kiel do decidi tiun chi komplikitan demandon? Ho ve, chiu decidas ghin nur tiel, kiel estas oportune por li. Ekzemple, rusaj "patriotoj" diras, ke la tuta "rusa" regno tute nature devas aparteni nur al la "rusoj"; pola patrioto diras, ke en "Polujo" chiuj devas esti poloj, sed tiuj samaj poloj indignas, kiam en alia lando oni postulas, ke ili estu ne-poloj; hebreaj patriotoj diras, ke en siaj landoj de naskigho ili devas esti plenrajtaj regnanoj kaj tamen en Palestino iam devas mastrumi nur la hebreoj ... k.t.p. Chu ni ne vidas, kiel sensencaj kaj senmoralaj estas tiuj barbartempaj kaj dumezurilaj politikaj principoj? Chu vi ne vidas, ke ili ne sole estas krimo kontrau la pura moralo, sed ankau konstanta kauzo de neniam finighontaj intergentaj konfliktoj? Chu vi ne vidas, ke la sola morale justa kaj praktike paciga intergenta principo devas esti "plena sendependeco de chiu lando de la religio kaj lingvo de ghiaj loghantoj?" Chu vi ne komprenas, ke tiu chi principo estas atingebla nur tiam, kiam malaperos la barbartempa kutimo nomi landon per la nomo de unu el la gentoj, kiuj en ghi loghas?

5) Estas strange, ke la bonega esperantisto s-ro D., kiu sendube multajn fojojn rebatadis la riprochon, kiun la rutinuloj faras kontrau la ideo de lingvo internacia, nun mem faras ghuste tiun saman blinde rutinan riprochon kontrau la homaranismo! "La homaranismo estas kontraunacia kaj kontraureligia!!" Kia senatenta suprajha prijugho! La homaranismo, kies unu el la plej chefaj dogmoj estas batalado por la plena rajto de ekzistado de chiuj lingvoj kaj dialektoj, t.e. de chiuj nacioj kaj nacietoj, — la homaranismo, kiu chian englutemecon de nacioj kaj lingvoj fortaj kontrau nacioj kaj lingvoj malfortaj nomas "barbareco", kontrau kiu la batalado estas unu el la chefaj celoj de la kreigho de la homaranismo, — tiu homaranismo estas kontraunacia! Per kio la homaranismo batalas kontrau la ekzistantaj lingvoj? Ghi ja ne sole permesas al chiu uzi sian lingvon au dialekton, sed ghi ech rekte, per speciala kaj klara dogmo postulas tiun chi rajton por chiu homo. La homaranismo ja nur postulas, ke sian lingvon chiu uzu nur por si kaj ne altrudu ghin al aliaj personoj kaj ke li ne faru el ghi "idolon", de kio povus suferi aliaj personoj. Tiel same kiel regna justeco neniam intencas tushi la sanktecon de la internaj familiaj rilatoj, sed nur zorgas pri tio, ke la familiaj aferoj restu limigitaj en domo kaj unu familio ne altrudu siajn dezirojn al aliaj familioj, tiel same la homaranismo absolute ne intencas batali kontrau la interna vivo de la gentoj, sed ghi batalas nur kontrau la maljusta regado de unu patruja gento kontrau la aliaj. Kulpigi la homaranismon pri kontraunacieco estas ja ripeti la vortojn de diversaj "vere rusaj" homoj, kiuj diras, ke konstitucio estas malamiko de libereco, char ... ghi malpermesas al unuj regnanoj libere premadi la aliajn regnanojn!

La homaranismo lau la opinio de s-ro D. estas kontraureligia! Kiun la homaranismo detiras de la religio? Chu la homojn blinde kredantajn? sed tiuj ja ne akceptos la homaranismon. Chu la homojn libere pensantajn? sed tiuj ja de longe defalis de la religio, kaj la homaranismo, kontraue, celas altiri ilin al la religio! La homaranismo, kiu varbos siajn adeptojn ne per blinda kredigado, sed per admonado, estas ja destinita sole nur por homoj libere pensantaj. La eklezio forigis ilin de la vera Dio, — la homaranismo ilin rekondukos al Li. La eklezio rakontis al ili pri diversaj elpensitaj "ordonoj de Dio", pri diversaj elpensitaj "sanktaj veroj", kaj kiam ilia prudento kontrau tio chi ekprotestis, ili devis tute defali de chia religio, kaj multaj el ili sentas sin tre malfelichaj. Ili volas iafoje turni sian koron al la nekonata mistera Forto de la mondo, sed ili ne povas tion chi fari, char la nomon de Dio abomenigis al ili la falsa eklezia ideo pri Li; ili volus iri en preghejon, sed ili ne povas tion chi fari, char ghi estus hipokritajho de ilia flanko; ili volus legi la Biblion, Evangelion kaj aliajn grandajn kaj kortrankviligantajn librojn, sed pro la karaktero de tiuj libroj ili ne povas tion chi fari sen hipokriteco; ili volus partopreni en iaj religiaj moroj, kiuj de la infanaj jaroj havas por ili multe da charmo, — sed tio chi estus hipokritajho; per festoj kaj aliaj eksterajhoj ili volus enporti kelkan poezian charmon en la vivon de siaj infanoj, sed tio chi estus hipokritajho ... La homaranismo redonas al ili almenau parte, tion, kion ili perdis. Ghi diras al ili: vi povas direkti viajn pensojn al la Mistera Forto, se vi nur ne parolas pri ghi en senco eklezia kaj kontraua al via scio kaj konvinkoj; vi povas legi la grandajn librojn de la instruintoj de la homaro, se vi nur memoros chiam, ke ili estas verkoj ne de Dio, sed de homoj, kaj se vi memoros, ke paralele kun grandaj perloj de filozofio kaj etiko tie trovighas ankau senvaloraj almiksajhoj; vi povas partopreni mem kaj partoprenigi viajn infanojn en diversaj religiaj festoj kaj moroj, se vi evitos en ili chian mensogon kaj hipokritecon, chion, kio estas kontrau viaj konvinkoj kaj kredo, kaj partoprenados en ili simple nur kiel en tradiciaj moroj de via gento...

Kaj tiu chi homaranismo, kiu ne detiras de la religio la blinde kredantajn, sed kontraue, realproksimigas al la religio tiujn, kiuj perdis chian religion, — tiu chi homaranismo estas kontraureligia! Ni volas ne pereigi la religion, sed savi ghin de la senduba pereo, al kiu alkondukis ghin la batalado inter la prudento kaj eklezio.

Oni devas memori, ke la homaranismo tute ne volas anstatauigi la ekzistantajn religiojn kaj templojn per iaj aliaj, ghi volas nur krom la ekzistantaj kaj paralele kun ili fondi ankau festojn, morojn kaj templojn neutralehomajn. Estas vero, ke iom post iom (eble post tre longa tempo) la festoj kaj moroj neutrale-homaj paligados kaj elpushados la morojn gentajn, kaj la malaperantaj, chiam malpli kaj malpli shatataj religioj cedos iom post iom sian lokon al unu neutrale-homa kaj sincere kaj senhipokrite kredata religio; sed chu de tio chi ion perdos la religia ideo?

Vin, s-ro D, pri kiu mi scias, ke vi estas homo sincere kaj profunde religia, efektive kaj kore sindona pastro de Dio, — vin mi demandas: se vi povus vin turni al tiu granda morala Forto, kiun ni nomas "Dio" kaj demandi Lin, chu Li preferas, ke la homoj havu multajn religiojn kaj tial malamadu sin reciproke kaj chiu diru, ke nur lia religio estas la vera, au ke la homoj aranghu inter si ponton, per kiu chiuj religioj povos iom post iom kunfandighi en unu religion, kaj ili konstruu templojn komunajn, en kiuj ili povos frate ellaboradi al si idealojn kaj morojn komunajn, — kion Dio respondus? Se vi estas certa, ke Li preferus la unuan, tiam batalu kontrau la homaranismo; sed se vi pensas, ke Li elektus la duan, tiam ... ne batalu por ni (char mi komprenas, ke kiel pastro vi ne povas tion chi fari, almenau nun), sed almenau ne batalu kontrau ni, char, batalante kontrau ni, vi batalos kontrau la volo de Tiu, al kiu vi chiam sincere kaj honeste servis.

Estimata Sinjoro! Char Vi tre ofte atakas la homaranismon, tial ni esperas, ke Vi ne rifuzos publikigi en Via estimata gazeto ankau iom da vortoj de ni, homaranoj.

Chiujn kritikojn ni akceptas kun danko, char ili, montrante al ni niajn erarojn, helpas al nia perfektigho. Sed kelkaj lokoj en Viaj artikoloj prezentas nian aferon al la legantoj en malghusta lumo, kaj tial ni estas devigitaj doni kelkan klarigon. Ni tute ne intencas propagandi nian ideon per tiu chi nia letero, kaj tial ni tute ne parolos pri la esenco de la homoranismo kaj ni tute ne defendos la diversajn detalojn de nia afero. Ni volas nur ghustigi kelkajn punktojn gheneralajn.

1) Tute erare Vi diras, ke la homaranoj konstruis sian tutan aferon sur la sukceso de la Bulonja kongreso. La homaranismo estis preparata en la dauro de tre multaj jaroj, kaj la impresoj de la Bulonja kongreso nur rapidigis nian decidon publikigi nian Deklaracion.

2) Vi diras, ke ni naive esperas, ke la homaranismo donos al la homaro plenan pacon kaj felichon! Tion chi saman oni antau 18- 19 jaroj diris ankau pri la esperantistoj. Sed kredu al ni, ke ni tute ne estas tiel naivaj, kiaj Vi nin prezentas al la legantoj; ni scias tre bone, ke la homaranismo ne faros el la homoj anghelojn, tiel same kiel la esperantistoj chiam sciis tion chi pri Esperanto. Ni tute ne esperas shanghi la korojn de tiuj homoj, kiuj ne volas pacon, — ni volas nur: a) ebligi intergentan justecon kaj fratecon al tiuj tre multaj personoj, kiuj ghin deziras kaj al kiuj la neekzistado de neutrala lingvo, religia kaj morala fundamento ghis nun faris chian reciprokan fratighadon ne ebla; b) fiksi (kaj per komuna komunikighado konstante perfektigadi) precize formulitajn principojn, per kiuj povus sin gvidi tiuj personoj, kiuj en la koro sentas la necesecon de intergenta egaleco kaj frateco, sed konstante pekas kontrau ghi simple nur pro nesuficha pripensado kaj pro nehavado de ia difinita programo.

3) Vi diras, ke inter la esperantismo kaj la homaranismo ekzistas nenia parenceco! Sed en tia okazo kial do Vi nin tiel atakas? Kial Vi tiel timas ke la mondo intermiksos la ambau ideojn? Tiu chi Via timo ja tute klare devas pruvi al Vi, ke Vi senkonscie sentas, ke inter la ambau ideoj ekzistas parenceco tre granda. Lingvo Internacia havas la celon krei inter la gentoj neutralan ponton en rilato lingva, la homaranismo volas krei tian saman ponton en chiuj rilatoj. La homaranismo estas nur plifortigita esperantismo, kaj chiuj tion chi sentas kvankam ne chiuj volas tion chi laute diri. Sed chu la deziro krei neutralan ponton inter la gentoj estas krimo? Vi povas diri, ke la ponto, kiun ni proponas, havas en si diversajn erarojn, — tion chi ni tute ne neas, kaj ni kun danko akceptas chiujn montrojn de la eraroj, por ke ni povu ilin forigi. En la antauparolo al nia broshuro estas ja skribite tre klare kaj per grandaj kaj dikaj literoj, ke la nuna teksto de nia Deklaracio estas nur provizora, por prezenti la esencon de nia afero, kaj la teksto definitiva estos fiksita nur iam poste, post matura komuna interkonsiligho. Sed por kio ataki la tutan aferon en principo?

Se kontrau la homaranismo batalas tiaj esperantistoj, kiuj en Esperanto vidas nur rimedon por intershanghi ilustritajn poshtajn kartojn au por fari bonajn negocojn, au ech por sukcese militi inter si — ni ne mirus, sed se kontrau la homaranismo batalas tiaj esperantistoj, kiuj en esperanto chiam vidis ideon kaj kiuj por tiu chi ideo multe kaj ame laboris, — tio chi shajnas al ni stranga.

Tiu chi strangeco tamen povas esti klarigata. Unuj esperantistoj aprobas en Esperanto la internan ideon, sed aprobas ghin nur ghis certa grado, kaj ili timas, ke la homaranoj tiros ilin tro malproksimen; sed al tiuj chi personoj ni povas respondi: la homaranismo estas ja nia idealo privata, kiun ni al aliaj esperantistoj tute ne intencas altrudi. Aliaj en sia koro aprobas la ideon en la plej alta grado, sed ili timas, ke la tuteco de la ideo ne estas atingebla, ke celado tro granda povas forshiri de ni la celon pli malgrandan kaj la homaranismo povas pereigi Esperanton. Sed tiam ili devas tion chi diri tute malkashe, kaj anstatau ataki au moki nin per "profetoj" au "verdaj roboj surshutitaj per oraj steloj", ili devus paroli nur pri la danghero. Tiam ni respondus al ili: ni scias tre bone, ke se ni ne estos sufiche singardaj, la homaranismo povos alporti malutilon al Esperanto; sed kredu al ni, ke Esperanto estas por ni ne malpli kara ol por vi, ghi estas por ni ech duoble kara, char ne sole ni estas varmegaj esperantistoj, sed ni ankau konscias, ke kun la pereo de la ideo de lingvo internacia devus perei la homaranismo mem, kiu estas ja plene bazita sur ghi. Tial kredu al ni, ke ni agos sufiche singarde. Nian broshuron ni ghis nun ne dissendis al la eksteresperantaj gazetoj, ni sendis ghin nur al kelkaj gazetoj esperantistaj (al kelkaj ne-Esperantaj gazetoj ni faris sciigon pri nia afero nur kiel "provan balonon"). Kun propagando pli granda kaj publika ni elpashos nur tiam, kiam post matura interkonsiligho pri la detaloj de la homaranismo kaj pri la manieroj de propagando ni havos plenan certecon, ke tiu propagando ne estos danghera por Esperanto. Se Vi tamen timas, ke ni estos ne sufiche saghaj kaj faros facilanimajn pashojn, kiuj kompromitos Esperanton en la okuloj de "saghaj" homoj, tiam en Viaj manoj restas ja chiam tre grava defendilo — la "Deklaracio pri la Esperantismo" — kaj kun tiu chi Deklaracio en la mano Vi povas tute klare montri al la mondo, ke la homaranismo estas afero tute privata, kiu por la tuta esperantistaro tute ne estas deviga, ech se la homaranismon publike propagandus la autoro de Esperanto mem. Se oni riprochos al Vi, ke inter la esperantistoj trovighas personoj, kiuj ne sole volas krei ponton inter la gentoj, sed estas ech tiel arogantaj, ke ili revas, ke tiu chi ponto iom post iom, post multaj jarcentoj, alkondukos eble al unuigho de la homaro, — tiam respondu trankvile: chiu esperantisto havas la rajton havi private ideojn kaj idealojn, kiajn li volas, kaj por la frenezaj au krimaj idealoj de unuj esperantistoj la aliaj ne respondas, tiel same kiel ekzemple oni ne povas kulpigi la fervojajn inghenierojn, se trovighas personoj, kiuj volas uzi la fervojon por iaj celoj "utopiaj".

Kun respekto d-ro Aleksandro Naumann.

sekretario de la Unua Grupo Homarana.

Adreso: Varsovio, str. Kosikova, No 7.

Mi diris, ke, krom la oficiala esenco de la esperantismo, kiu estas esprimita en la Bulonja Deklaracio, la esperantismo enhavas ankorau ideon internan, kiu ne estas deviga por chiuj, sed kiun memvole kulturas en si chiuj esperantistoj idealistoj. Tiun chi ideon chiu povas klarigi kaj formuli al si tiel, kiel diktas al li lia propra kapo kaj koro. Permesu al mi, ke mi raportu al vi, kiamaniere mi komprenas tiun ideon. Sed por eviti chiun malkomprenighon, mi devas antau chio atentigi vin, ke tio, pri kio mi nun parolos, prezentas miajn principojn pure personajn kaj privatajn. Mi ne sole ne proponas al vi ilian akcepton, sed mi ech ne demandos vian opinion pri ili. Mi simple nur raportos. Mi parolos al vi pri tio, pri kio multaj el vi jam ion audis — nome pri la "Homaranismo". Ne ektimu, sinjoroj! Mi scias, ke oni prezentis al vi la aferon kiel ion teruran, kiel grandan dangheron por Esperanto. Estu paciencaj, auskultu kaj jughu.